واپسین تلاش ها برای رسیدن به توافق جامع میان تیم های مذاکره کننده ایران و اعضای گروه 1+5 در وین آغاز شده است تا شاید میوه 19 ماه گفت و گوهای سخت و طاقت فرسا را برداشت کنند؛ گفت و گوهایی که از سوم آذرماه سال 1392 خورسیدی با امضای توافقنامه اولیه و در پی آن اجرای توافق در سی ام دی ماه همان سال به طور جدی پیگیری شد و با فراز و نشیب هایی ادامه یافت. 

در هر کدام از فرجه های 6 ماهه، چهار ماهه و در نهایت هفت ماهه بخشی از جورچین هسته یی کنار هم قرار گرفت تا این که سه ماه پیش (سیزدهم فروردین ماه) 2 طرف زیر عنوان «بیانیه سوییس» به تفاهمی مشترک دست یافتند؛ تفاهمی که چارچوب و کلیات رسیدن به توافق نهایی را مشخص می کرد.

در گفت و گوهای دور پایانی که هم اینک در وین در جریان است گفته می شود که بیش از 90 درصد متن توافق نهایی نوشته شده است و 2 طرف در حال نگارش متن توافقی 40 تا 50 صفحه یی به همراه چند ضمیمه هستند. البته باید به این امر توجه داشت ممکن است آنچه از نظر کمی زیر 10 درصد خوانده می شود از نظر کیفی بسیار بااهمیت تر و مهمتر از این میزانِ عددی باشد؛ چرا که موضوع چگونگی اجرای بازرسی ها و همچنین روند لغو تحریم ها به عنوان بخشی از مسایل حل نشده از اهمیت بالایی برخوردارند. از این روست که برخی از تمدید کوتاه مدت گفت و گوها دَم می زنند. 

رسیدن به نتیجه مورد نظر در چارچوب زمانی تعیین شده تعیین کننده و مهم است اما باید در نظر داشت که در این برهه حساس نباید توافق را قربانی زمان کرد. حال ممکن است زمان برای رسیدن به توافق خوب و به عبارتی توافق برد – برد چند روز یا حتی چند ماهی به عقب بیفتد؛ چنانچه در گفت و گوهای گذشته شاهد تمدید چهار ماهه و هفت ماهه گفت و گوها و همچنین 2 روزه لوزان بودیم. بنابراین نمی توان تنها یک توافق خوب را منحصر و مقید به زمان مشخص دانست.

آنچه گفت و گوها را به مرحله کنونی رسانده تلاش های خستگی ناپذیر و اهمیت حل و فصل این اختلاف در 2 طرف مذاکره بوده است؛ اختلافی که سابق بر این به عنوان مانع بزرگی در برابر مناسبات و بهبود روابط ایران و غرب قد برافراشته بود. پس در صورت حل و فصل کامل موضوع هسته یی، این سازوکار می تواند به عنوان الگویی به حل و فصل سایر مسایل اختلافی کمک کند. 

برای دستیابی به توافق اما سه شرط وجود دارد که عبارتند از: اراده قوی، تصمیم گیری سیاسی و توانایی در اجرای آن. 

اراده به عنوان نخستین شرط به این معنی است که در 2 طرف برای رسیدن به هدف مورد نظر، خواست و تمایل ( willing) لازم وجود داشته باشد. اگر تاکنون چنین عنصری وجود نداشت بدون شک گفت و گوها تا این مرحله دوام نمی آورد. 

دومین شرط، قدرت تصمیم گیری و گرفتن تصمیم نهایی است. هم طرف ایرانی و هم طرف غربی به خوبی می دانند که در صورت امضای توافق نهایی، ناگزیر به پرداخت بها و هزینه های ناشی از آن تعهدها خواهند بود. از این رو، در این مرحله مذاکره کنندگان ایران و 1+5 با واکاوی پیامدها و تبعات امضای توافق جامع دست به عصا حرکت می کنند اما آن چه کار را برای آن ها تاحدی آسانتر می کند تجربه توافق اولیه در ژنو و سپس لوزان است؛ نتایج آن دو نشست که به ترتیب به طرح اقدام مشترک و بیانیه سوییس انجامید هراس و نگرانی آن ها را از واگذاری امتیاز برای رسیدن به توافق پایدار کاهش داد. 

سومین شرط اما به اجرای مفاد این توافق برمی گردد. بدون شک طرف ایرانی و غربی باید مواردی را امضا کنند که از پسِ اجرای آن نیز برآیند. هر تصمیمی که در وین گرفته شود به نوبه خود تعهدی را به همراه دارد؛ تعهدی که می تواند سال ها به عنوان مسوولیت بر دوش دولت ها باقی بماند. بنابراین باید با دقت زیاد توافقی امضا شود که ضمن برآورده شدن خواسته های هر 2 طرف مذاکره کننده، به نگرانی های آن ها نیز پاسخ داده شود. 

مساله دیگری که به اجرایی شدن توافق برمی گردد موضوع توانایی طرف ها در ایجاد اجماع داخلی است. به این معنی که هر یک از طرف های مذاکره کننده باید افکار عمومی و نیز نهادهای تاثیرگذار کشورشان را با خود همراه کنند و با اجماع سازی در اجرای این تعهد از چندصدایی بپرهیزند. 

در مجموع، گفت و گوهایی که 2 سال پیش در نیویورک کلید خورد و تا به امروز به صورت دوجانبه و چندجانبه و در سطوح مختلف جریان داشته به پایان راه خود نزدیک شده است. در این روزهای پایانی فرجه هفت ماهه، ایران و اعضای 1+5 باید تصمیم سیاسی لازم و مفید را بگیرند و به قول معروف حاصل آنچه را که کاشته اند برداشت کنند.

تاکنون همه تلاش تیم های مذاکره کننده بر این اصل استوار بوده است تا در نهایت توافقی مورد امضا قرار گیرد که به نفع همه و به عبارتی برد- برد باشد؛ اصلی که تاکنون تحقق یافته است. بر این اساس طرف ایرانی یک سری محدودیت هایی همچون کاهش سطح و میزان غنی سازی خود را پذیرفته است و طرف غربی نیز ضمن پذیرش ادامه فعالیت های هسته یی صلح آمیز ایران، متعهد شده است تا تحریم های ظالمانه خود را بردارد. 

بنابراین در صورت رسیدن به توافق نهایی و حل و فصل کامل این اختلافِ فرسوده، می توان به معجزه دیپلماسی و گفت و گو به عنوان ابزاری برای پایان دادن به مسایل و اختلاف های بین المللی پی برد؛ موضوعی که تهدید جنگ را به فرصت تبدیل خواهد کرد و باعث می شود این اختلاف یک دهه یی به صورت نرم و موفقیت آمیز پایان یابد. 

*گروه پژوهش و تحلیل خبری